(Người Chăn Nuôi) – Kháng kháng sinh (AMR) đang trở thành “đại dịch thầm lặng” toàn cầu, đe dọa an ninh sinh học và an toàn thực phẩm. Chỉ có sử dụng kháng sinh có trách nhiệm, kết hợp giải pháp sinh học và công nghệ hiện đại, mới giúp ngành chăn nuôi Việt Nam phát triển bền vững và hội nhập quốc tế.
Ngày 19/9/2025, tại Trường Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh, Công ty CP Công nghệ Sinh học R.E.P (R.E.P Biotech) phối hợp cùng Khoa Chăn nuôi – Thú y và Tạp chí Chăn nuôi Việt Nam tổ chức hội thảo kỹ thuật với chủ đề “Giải pháp sử dụng kháng sinh có kiểm soát trong chăn nuôi”. Sự kiện nhằm tìm kiếm những giải pháp bền vững, nâng cao nhận thức và thúc đẩy việc sử dụng kháng sinh có trách nhiệm trong chăn nuôi.
Toàn cảnh hội thảo sáng ngày 19/9/2025.
Đề kháng kháng sinh từ vật nuôi: Báo động đỏ và giải pháp hành động
Theo PGS.TS Võ Thị Trà An, Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh, vi khuẩn kháng thuốc không chỉ xuất hiện trong bệnh phẩm từ người bệnh mà còn hiện diện trong thịt, trứng, sữa, những sản phẩm chăn nuôi quen thuộc. Nghiên cứu quốc tế và trong nước cho thấy, Salmonella, E. coli, Staphylococcus aureus, Clostridium, Pasteurella multocida, Actinobacillus pleuropneumoniae… đều ghi nhận tỷ lệ AMR cao, từ 70% trở lên, có trường hợp đa kháng thuốc.
PGS.TS Võ Thị Trà An, Đại học Nông Lâm TP. Hồ Chí Minh.
Kết quả phân lập từ thịt heo và sữa bò cho thấy, nhiều chủng S.aureus có tỷ lệ kháng cao với penicillin, ampicillin và tetracycline. Tương tự, E.coli phân lập từ heo tại TP. Hồ Chí Minh cũng thể hiện mức kháng thuốc đáng báo động, với hơn 85% kháng tetracycline và gần 60% kháng nalidixic acid. Thực trạng này không chỉ gây khó khăn trong điều trị bệnh ở vật nuôi mà còn tiềm ẩn nguy cơ lan truyền sang người, đe dọa sức khỏe cộng đồng.
PGS.TS Võ Thị Trà An cho biết, đã có sự hiện diện của gen AMR trong chất thải chăn nuôi, đặc biệt là các nhóm blaTEM, blaSHV, blaCTX-M. Đây là căn cứ khoa học quan trọng để cơ quan quản lý ban hành quy định hạn chế và tiến tới cấm sử dụng kháng sinh phòng bệnh trong TĂCN.
PGS.TS Võ Thị Trà An đặt câu hỏi then chốt: “Thế nào là sử dụng kháng sinh thận trọng?” Theo bà, kháng sinh giống như vaccine, là tài sản vô giá của nhân loại, do đó cần được dùng một cách khôn ngoan và hợp lý, tránh lạm dụng gây hệ lụy kháng thuốc, ba mức ưu tiên khi sử dụng kháng sinh gồm: Thứ nhất, chỉ định thuốc ngay khi có chẩn đoán lâm sàng, chưa cần phân lập vi khuẩn. Thứ hai, áp dụng trong trường hợp phác đồ ban đầu không hiệu quả hoặc kết quả kháng sinh đồ cho thấy cần thay đổi thuốc. Giải pháp cuối cùng chỉ nên thực hiện khi cả hai mức trên không còn tác dụng hoặc bệnh nhân rơi vào tình huống nguy kịch, đe dọa tính mạng.
Việc tuân thủ nguyên tắc này không chỉ giúp điều trị hiệu quả mà còn góp phần quan trọng trong bảo vệ “tài sản kháng sinh” cho các thế hệ sau. Tuy nhiên, bà cũng nhận định, chăn nuôi không kháng sinh chưa thể thực hiện được, nhưng chăn nuôi không tồn dư kháng sinh đã được thực hành tại nhiều quốc gia trên thế giới. Tại Thái Lan, từ năm 2012, mô hình chăn nuôi gà không kháng sinh được quản lý nghiêm ngặt từ con giống, thức ăn, chuồng trại cho đến yếu tố con người, nhằm đảm bảo không mang mầm bệnh vào trang trại. Đặc biệt, tại Hoa Kỳ và Nhật Bản, kháng sinh vẫn được sử dụng nhưng phải tuân thủ quy định nghiêm ngặt về thời gian bán hủy. Với gà xuất khẩu sang Nhật, bắt buộc áp dụng nuôi hữu cơ trong 10 ngày cuối hoặc từ sau 21 ngày tuổi để đảm bảo an toàn thực phẩm.
Ở Việt Nam, ngành chăn nuôi cũng đang từng bước giảm sử dụng kháng sinh. Heo được nuôi theo hướng hạn chế thuốc, trong khi gà phải ngừng dùng kháng sinh từ 21 ngày tuổi. Những quy định này cho thấy, mục tiêu không chỉ dừng ở việc hạn chế sử dụng kháng sinh trong chăn nuôi mà còn phải kiểm soát nghiêm ngặt tồn dư trong sản phẩm, nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hướng tới thị trường xuất khẩu bền vững.
Sử dụng kháng sinh có trách nhiệm trong chăn nuôi heo
ThS. Nguyễn Văn Non, Chuyên gia ngành heo cho biết, một số vi khuẩn thường gặp và gây thiệt hại lớn trong chăn nuôi gồm: Streptococcus suis (có khả năng lây sang người), Glasserella parasuis (gây bệnh Glässer với triệu chứng viêm đa màng), Mycoplasma hyorhinis (gây viêm khớp, viêm màng phổi). Ngoài ra, còn có Actinobacillus pleuropneumoniae, E.coli và Salmonella spp. gây các bệnh về hô hấp và tiêu hóa. Đây đều là những bệnh lý phức tạp, khó kiểm soát, khiến việc lựa chọn kháng sinh phù hợp trở thành yếu tố then chốt.
ThS. Nguyễn Văn Non, Chuyên gia ngành heo.
Ông nhấn mạnh, kháng sinh chỉ nên sử dụng trong những trường hợp thật sự cần thiết. Trong chăn nuôi heo, việc dùng kháng sinh tại các trang trại phải tuân thủ nghiêm ngặt: không lạm dụng, không dự phòng bừa bãi, ghi chép rõ ràng liều lượng và thời gian, đồng thời bảo đảm thời gian ngưng thuốc trước khi xuất bán. Về phương pháp điều trị, nếu số lượng heo bệnh ít, nên áp dụng tiêm cá thể để đạt hiệu quả nhanh. Ngược lại, khi bệnh lây lan diện rộng, có thể điều trị toàn đàn qua nước uống hoặc thức ăn, song cần bảo đảm từng cá thể đều được tiếp nhận đủ liều.
Cụ thể, với nhóm vi khuẩn Gram dương như Streptococcus gây bệnh hô hấp hoặc Clostridium, Staphylococcus gây bệnh tiêu hóa, các kháng sinh Beta-lactams như Amoxicillin hay Ceftiofur tiêm được đánh giá hiệu quả.
Đối với vi khuẩn Gram âm như APP, Haemophilus, Pasteurella hay E.coli, Salmonella, lựa chọn thường là Florfenicol, Colistin hoặc các Fluoroquinolone. Ngoài ra, các bệnh do Mycoplasma như M.hyo hay M.suis có thể sử dụng Tiamulin, Tylvalosin hoặc Tetracycline.
Với bệnh do Protozoa như Balantidium hoặc do xoắn khuẩn gây tiêu chảy lợn (Brachyspira) và Lawsonia (viêm ruột), Tiamulin, Tylvalosin hay Lincomycin được xem là giải pháp phù hợp. Việc phân nhóm mầm bệnh và chọn đúng kháng sinh giúp nâng cao hiệu quả điều trị, giảm chi phí và đặc biệt là hạn chế nguy cơ kháng kháng sinh trong chăn nuôi.
ThS. Nguyễn Văn Non khẳng định, sử dụng kháng sinh có trách nhiệm trong chăn nuôi là yêu cầu cấp thiết để vừa đảm bảo sức khỏe vật nuôi, vừa bảo vệ an toàn thực phẩm và cộng đồng. Nguyên tắc quan trọng nhất là chẩn đoán chính xác, điều trị kịp thời, kết hợp lựa chọn loại kháng sinh phù hợp với từng bệnh và tuân thủ nghiêm ngặt chỉ định về liều lượng, số ngày điều trị.
Bên cạnh đó, ngành chăn nuôi cần hướng tới ba định hướng: giảm thiểu lạm dụng kháng sinh, thay thế bằng các giải pháp sinh học như probiotics và vaccine, đồng thời tinh chọn kháng sinh hiệu quả nhất. Đây là chìa khóa để phát triển chăn nuôi an toàn, bền vững và hội nhập quốc tế.
R.E.P – Tiên phong ứng dụng công nghệ sinh học trong chăn nuôi
Tại hội thảo, ThS. Phạm Thái Bình, Giám đốc R.E.P Labs cho rằng, giải pháp quan trọng hiện nay là sử dụng kháng sinh có kiểm soát, tức là đúng tác nhân, đúng loại thuốc, đúng liều lượng và đúng thời gian điều trị. Bên cạnh đó, cần tăng cường các biện pháp phòng bệnh thay thế như an toàn sinh học, vaccine và chế phẩm sinh học, đồng thời đẩy mạnh giám sát và quản lý chặt chẽ việc dùng kháng sinh trong chăn nuôi. Đây là hướng đi bền vững giúp hạn chế AMR, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế.
ThS. Phạm Thái Bình, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu – Phân tích – Xét nghiệm – Tầm soát R.E.P (R.E.P Labs).
ThS. Phạm Thái Bình chia sẻ, R.E.P Labs đã xây dựng hai công cụ hỗ trợ giảm AMR trong vật nuôi. Đầu tiên là quy trình xét nghiệm vi sinh thú y tiên tiến, bao gồm các bước nuôi cấy phân lập, định danh vi khuẩn và thực hiện kháng sinh đồ. Quy trình này cho phép xác định chính xác tác nhân gây bệnh, kể cả những vi khuẩn khó phát hiện như Actinobacillus pleuropneumoniae, Pasteurella multocida hay Mycoplasma spp..
Đồng thời, xét nghiệm còn giúp phát hiện tình trạng đồng nhiễm, từ đó hỗ trợ bác sĩ thú y xây dựng phác đồ điều trị hiệu quả và phù hợp. Đặc biệt, thông qua kháng sinh đồ định tính và định lượng (MIC), kỹ thuật này giúp lựa chọn kháng sinh còn nhạy cảm và xác định liều dùng hợp lý, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị và giảm nguy cơ kháng thuốc trong chăn nuôi.
Bên cạnh việc đầu tư vào hệ thống xét nghiệm hiện đại, R.E.P Labs còn tạo dấu ấn với giải pháp công nghệ số mang tên GPT REPLabs Assistant, trợ lý ảo chuyên biệt trong lĩnh vực thú y. Công cụ này đóng vai trò hỗ trợ tra cứu, tư vấn nhanh và phân tích kết quả xét nghiệm, giúp bác sĩ thú y, kỹ thuật viên và người chăn nuôi tiếp cận thông tin khoa học một cách thuận tiện và chính xác.
Hiện tại, R.E.P Labs đã phát triển các phiên bản chuyên biệt như Swine Assistant và Poultry Assistant, tập trung vào chẩn đoán bệnh trên heo và gia cầm. Với tính năng phân tích dữ liệu, giải thích kháng sinh đồ (MIC), đưa ra khuyến nghị về phác đồ điều trị cũng như tư vấn phòng bệnh, trợ lý ảo này được xem là bước tiến đột phá, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý dịch bệnh, giảm thiểu AMR, thúc đẩy ngành chăn nuôi theo hướng an toàn, bền vững.
Probiotics – Chìa khóa kiểm soát kháng kháng sinh
Ông Ngô Quốc Cường, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Công nghệ sinh học R.E.P, nhận định, Việt Nam sở hữu ngành chăn nuôi phát triển mạnh với mật độ chăn nuôi dày, mục tiêu đẩy năng suất cao. Tuy nhiên, mặt trái của quá trình này là nguy cơ dịch bệnh lây lan nhanh chóng và khó kiểm soát.
Ông Ngô Quốc Cường, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Công nghệ sinh học R.E.P.
Theo ông Cường, điều đó cho thấy vaccine và kháng sinh vẫn đóng vai trò không thể thay thế trong chăn nuôi, song việc sử dụng kháng sinh cần được quản lý chặt chẽ, có kiểm soát nhằm bảo đảm hiệu quả phòng trị bệnh, đồng thời hạn chế tình trạng kháng kháng sinh và tồn dư trong sản phẩm.
Ông Cường cho rằng, việc hạn chế nguy cơ vi khuẩn kháng thuốc cần bắt đầu từ giải pháp thay thế kháng sinh bằng probiotics. Ông nhận định khí hậu nhiệt đới tại Việt Nam là điều kiện thuận lợi cho hệ vi sinh vật phát triển. Các chế phẩm sinh học này sở hữu nhiều đặc tính nổi trội: không truyền gen đề kháng kháng sinh, có khả năng vượt qua hàng rào tiêu hóa, thời gian nảy mầm và hoạt động hiệu quả trong đường ruột, bám dính vào niêm mạc để bảo vệ thành ruột và đặc biệt là khả năng kháng khuẩn.
Việc ứng dụng probiotics không chỉ giúp kiểm soát vi khuẩn gây bệnh mà còn mang lại sự cân bằng vi sinh đường ruột, mở ra hướng đi bền vững cho ngành chăn nuôi trong bối cảnh xu thế hạn chế kháng sinh đang trở thành yêu cầu cấp thiết toàn cầu.
Các chuyên gia giải đáp thắc mắc của doanh nghiệp, người chăn nuôi và doanh nghiệp vaccine.
Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ NN&MT) đã công nhận tiến bộ kỹ thuật đối với chế phẩm vi sinh do Công ty Cổ phần Công nghệ sinh học R.E.P nghiên cứu, phát triển. Doanh nghiệp này không chỉ xây dựng “ngân hàng vi sinh” với 17 chủng probiotics quý hiếm, mà còn giới thiệu Bacillus subtilis REP 2106-GT – chủng vi khuẩn có khả năng thích nghi cao, bền vững trong điều kiện chăn nuôi khắc nghiệt. REP 2106-GT được chứng minh an toàn, không truyền gen kháng thuốc và có tiềm năng thay thế kháng sinh nhờ khả năng tiết enzyme kháng khuẩn tự nhiên. Kết quả kháng sinh đồ cho thấy chủng này nhạy với nhiều loại kháng sinh phổ biến như amoxicillin, penicillin, enrofloxacin, gentamicin.
Với thành tựu này, R.E.P khẳng định vai trò tiên phong trong ứng dụng công nghệ sinh học, mở ra hướng đi mới cho ngành chăn nuôi hiện đại: giảm phụ thuộc kháng sinh, nâng cao an toàn thực phẩm và phát triển bền vững. Đây được xem là giải pháp hiệu quả nhằm giảm phụ thuộc kháng sinh, góp phần kiểm soát tình trạng kháng thuốc và thúc đẩy phát triển chăn nuôi bền vững.
Trần My
