Hiện nay, sản xuất xanh đang là xu thế tất yếu trên toàn cầu và ngành tôm cũng không nằm ngoại lệ. Đây cũng là lựa chọn mang tính chiến lược của ngành nếu muốn giữ vững vị thế và nâng cao tính cạnh tranh trên thị trường.
Bên cạnh dịch bệnh, ngành tôm đang phải đối diện với nhiều thách thức, dễ thấy nhất đó là môi trường nuôi bị ô nhiễm, đòi hỏi cần có giải pháp bài bản cho chuỗi sản xuất, nhất là việc quy hoạch vùng nuôi, nghiên cứu, ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến phù hợp trong sản xuất, giảm phát thải carbon, chất thải rắn, bảo vệ môi trường.
Theo ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Thực phẩm Sao Ta, việc áp dụng mô hình sản xuất xanh sẽ giúp ngành tôm đáp ứng được các cam kết, liên quan đến chính sách pháp luật về môi trường, cân bằng phát thải, xử lý nước thải, năng lượng tái tạo, phúc lợi động vật,… từ các Hiệp định thương mại tự do mà chính phủ đã ký kết.
Thực tế, sản xuất một tấn tôm tiêu tốn tới 0,5 ha đất, 6.000 – 9.000 m³ nước, và phát thải khoảng 10,5 tấn CO2. Trong đó, 50% lượng khí phát thải này xuất phát từ năng lượng sử dụng trong hệ thống sục khí, 30% từ thức ăn, và 16% từ các hoạt động sinh học trong ao nuôi.
Thời gian qua, các doanh nghiệp, trang trại và người nuôi đã áp dụng nhiều giải pháp, tiến bộ khoa học – công nghệ vào nuôi tôm, góp phần giảm lượng phát thải khí nhà kính, giảm lượng nước sử dụng và giảm thải ra môi trường như: Nuôi tuần hoàn nước, ứng dụng công nghệ vi sinh, tiết kiệm điện thông qua việc cải tiến hệ thống quạt tạo ôxy, quản lý tốt thức ăn để hạn chế tình trạng dư thừa làm phát sinh khí nhà kính, lắp đặt hầm biogas để xử lý chất thải, sử dụng máy ép phân tôm ủ làm phân bón… Các giải pháp này đã góp phần giảm đáng kể lượng nước thải, chất thải và phát thải khí nhà kính ra môi trường.
Đáng chú ý, mới đây, tại Tọa đàm “Kết nối – Vươn xa”, TS. Nguyễn Thanh Mỹ, Chủ tịch HĐQT Mylan Group kiêm Tổng giám đốc Rynan Holdings JSC đã đề xuất dùng AI quản lý môi trường nước, giúp giảm phát thải khí nhà kính và dư lượng kháng sinh trong tôm nuôi. Với các thiết bị cảm biến thông minh và hệ thống phân tích dữ liệu, AI có thể cung cấp thông tin thời gian thực về chất lượng nước, nồng độ ôxy, nhiệt độ, độ mặn và các yếu tố khác. Mô hình đã được áp dụng thí điểm tại một số vùng nuôi tôm trọng điểm ở nước ta và cho kết quả khả quan, năng suất tôm tăng lên 20 – 30%, trong khi chi phí xử lý môi trường giảm đáng kể. Thành công này mở ra triển vọng nhân rộng mô hình trên cả nước, hướng đến mục tiêu phát triển thủy sản bền vững. Tuy nhiên, để áp dụng rộng rãi các giải pháp này, cần có sự hỗ trợ từ chính sách và các chương trình đào tạo cho người nuôi.
Dự báo, năm 2025, ngành tôm sẽ tiếp tục gặp một số khó khăn. Riêng tôm sú được nuôi và phát triển mạnh trở lại tại Trung Quốc, Việt Nam, Indonesia, Ấn Độ nên sẽ tạo ra sức cạnh tranh lớn trong thời gian tới. Ngoài ra, một số nước tiêu thụ tôm có chiến lược ưu tiên phát triển thủy sản nội địa nên sẽ tăng rào cản (yêu cầu chất lượng, hình thức sản xuất và truy xuất nguồn gốc) đối với tôm nhập khẩu từ các nước. Do đó, cần phải “chuyển đổi xanh” trên toàn bộ các khâu trong chuỗi theo lộ trình và theo các cấp độ để phát triển ngành tôm một cách bền vững. Vậy nên, việc đầu tư vào công nghệ và bảo vệ môi trường không chỉ là trách nhiệm mà còn là cơ hội để ngành thủy sản Việt Nam nâng cao năng lực cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.
Tuy nhiên, lộ trình xanh hóa ngành tôm đòi hỏi chi phí đầu tư lớn cho công nghệ và cơ sở hạ tầng, điều này cũng sẽ tạo ra áp lực tài chính không hề nhỏ đối với các hộ sản xuất nhỏ lẻ. Bên cạnh đó, việc thiếu hụt kiến thức và kỹ thuật trong sản xuất bền vững cũng là hạn chế cần sớm khắc phục. Ngoài ra, việc tiếp cận người tiêu dùng và đảm bảo giá cả ổn định cho sản phẩm tôm “xanh” còn nhiều bất cập. Trong khi vấn đề ô nhiễm môi trường từ các hoạt động nuôi tôm, đặc biệt là tại các vùng nuôi tập trung, vẫn là thách thức lớn, đòi hỏi sự quan tâm và giải pháp quyết liệt. Chính sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, từ Chính phủ, doanh nghiệp đến người nuôi tôm sẽ là yếu tố then chốt góp phần thúc đẩy quá trình này.
Sắp tới, “Xanh hóa vùng nuôi” sẽ là chủ đề chính, xuyên suốt tại Hội chợ VietShrimp 2025 tổ chức từ ngày 26 – 28/3/2025 tại Cần Thơ. Hội chợ quy tụ những doanh nghiệp hàng đầu trong ngành tôm Việt Nam, hứa hẹn sẽ mang tới các giải pháp công nghệ tiên tiến, những mô hình nuôi hiện đại nhằm đẩy nhanh quá trình xanh hóa vùng nuôi tôm.
Khánh Nguyễn
